Metody nauczania zasad ortografii w klasach I—III

METODY

Współczesne teorie dydaktyczne dalekie się  od jednoznacznego określenia metod nauczania. Zależnie od przyjętych kryteriów i podstaw podziału różnie się je klasyfikuje. Podobnie w literaturze metodycznej nauczania języka polskiego nie spotyka się wyraźnego wyodrębnienia metod nauczania ortografii. Jedni autorzy utożsamiają metody z rodzajami ćwiczeń ortograficznych, inni łączą je z tokiem rozumowania, występującym podczas analizy i uogólniania problemów ortograficznych. Nie wdając się w szersze rozważania należy wybrać metody, które uwzględniają rozwój myślenia obrazowego uczniów klas I-III i praktyczny charakter nauki ortografii. Poziom myślenia innych procesów poznawczych uczniów okresu wczesnoszkolnego wymaga zorganizowania na lekcjach działalności manipulacyjno-umysłowej z materiałem językowym. Łączenie aktywności manipulacyjnej z aktywnością poznawczą, rozwijaniem myślenia jest działaniem językowym najbardziej adekwatnym do właściwości psychicznych dziecka w tym okresie. Praca dzieci z materiałem językowym wymaga zastosowania różnorodnych środków dydaktycznych, ułatwiających spostrzeganie i analizę zagadnień ortograficznych, samodzielne wykonywanie ćwiczeń, sformułowanie prostych zasad i samokontroli wykonanej pracy. Takie sposoby nauczania ortografii najogólniej można nazwać metodami działania językowego. 

Należą do nich:

• ćwiczenie poprawnej wymowy;
• analizowanie trudności ortograficznych (ich dostrzeganie i analiza);
• wyjaśnienie pisowni wyrazów;
• pamięciowe ćwiczenie zapisu wyrazów;
• praca ze słownikiem ortograficznym;
• gry i zabawy dydaktyczne;
• kontrola własnoręcznie napisanego tekstu;

ZASADY

Zasada systematyczności - kontrola i ocena stopnia opanowania przez uczniów umiejętności poprawnego pisania.

Zasada profilaktyki w nauczaniu ortografii, czyli zapobiegania błędom polega na stałej trosce nauczyciela o poprawny zapis nowych lub trudnych wyrazów, przyzwyczajaniu uczniów do zgłaszania swoich wątpliwości w pisaniu i wdrażaniu ich do samokontroli własnego tekstu. Działając zgodnie z prawem pierwszej reakcji, dąży się do tego, aby zapis każdego nowego wyrazu był poprawny, aby błędna forma nie utrwalała się w pamięci dziecka.

Zasada integracji ortografii z innymi działami nauczania wymaga łączenia ćwiczeń ortograficznych z innymi ćwiczeniami językowymi. Ich realizacja prowadzi do opanowania podstaw ogólnej sprawności językowej.

Zasada stopniowania trudności dotyczy racjonalnego doboru i układu ćwiczeń poszczeg61nych zagadnień ortograficznych oraz stopniowego przechodzenia od najłatwiejszych do trudniejszych form ćwiczeń w pisaniu, tj. przepisywania, pisania z pamięci i pisania ze słuchu.

Zasada poglądowości wymaga właściwego doboru i celowego wykorzystania środków dydaktycznych, które pomagają w skupieniu uwagi, w zapamiętywaniu obrazu wyrazów, a także formułowaniu zasad pisowni.

Zasada aktywności dotyczy tworzenia takich warunków, które zapewnią wszystkim uczniom aktywny i świadomy udział w lekcji. Polega na zróżnicowaniu ćwiczeń ortograficznych w zależności od poziomu opanowania pisowni przez poszczególnych uczniów oraz zainteresowaniu ich treścią 

i sposobem wykonania.

Zasada kontroli i oceny postępów uczniów stosowana jest przede wszystkim w celu likwidowania niedociągnięć i braków w opanowaniu umiejętności ortograficznych. Systematyczna kontrola i ocena to także czynnik motywacyjny uczenia się poprawnego pisania.

Źródło: www.konspekty.edu.pl



Podstawowym celem nauczania ortografii jest wytworzenie u uczniów nawyku ortograficznego pisania, które powinno stać się czynnością automatyczną. 
W praktyce szkolnej nauczanie ortografii realizowane jest dwiema drogami:

1. w toku systematycznej nauki ortografii;
2. okazjonalnie, podczas ćwiczeń  w czytaniu i pisaniu;

Na szczeblu szkoły podstawowej nauczanie ortografii ma na celu:

• opanowanie reguł ortograficznych i właściwe  ich stosowanie;
• rozumienie, że poprawna pisownia jest pożądaną formą kontaktów społecznych;
• wyrabianie poczucia odpowiedzialności za słowo pisane;
• pobudzenie (w toku myślenia) uwagi czynnej, jak również odczucie trudności ortograficznej danego wyrazu;
• wykształcenie spostrzegawczości ortograficznej, polegającej na łatwości zauważenia błędu, niepoprawności własnego zapisu lub odczytywanego aktualnie tekstu; 
• zapobieganie  błędom w zapisie wyrazów o trudnej pisowni;

Aby nauczanie ortografii było skuteczne, należy nie tylko umiejętnie stosować wymienione zasady, ale również dobrać odpowiednie metody. Zależnie od przyjętych kryteriów różnie się je klasyfikuje. Jedna z propozycji to:

• Metoda indukcji – polega na gromadzeniu nowego materiału językowego, jego obserwacji, następnie na stopniowym dochodzeniu do uogólnień w postaci reguły ortograficznej. Wszelkie uogólnienia powinny być dokonywane ostrożnie i nie za wcześnie, aby uczniowie nie doszli do błędnych wniosków. Do sformułowania reguły ortograficznej, uczniowie dochodzą bądź sami, bądź przy pomocy nauczyciela.
• Metoda dedukcji – polega na podaniu reguły ortograficznej, a następnie na wyszukiwaniu wyrazów z tą samą zasadą ortograficzną (porównanie, analizowanie) oraz ich zapisaniu. Można ją stosować od czasu do czasu w klasie III.
• Metoda analogii – jest najczęściej stosowaną metodą nauczania ortografii w klasie I. Nauka poprawnej pisowni opiera się na porównaniu nowych ortografów z grupą już znanych, a podlegających tej samej zasadzie ortograficznej. Pewne szczególne podobieństwo materiału językowego umożliwia przenoszenie reguł i twierdzeń o jednym zjawisku językowym na inne.

W kształceniu zintegrowanym stosowane są różne rodzaje ćwiczeń ortograficznych:

• Przepisywanie
• Pisanie z pamięci
• Pisanie ze słuchu (wprowadzające, utrwalające, sprawdzające)
• Pisanie z komentowaniem.
• Dyktando twórcze.

W kształceniu zintegrowanym stosowane są różne rodzaje ćwiczeń ortograficznych:
Przepisywanie ma na celu wyćwiczenie połączenia czynności ruchowej z pamięcią wzrokową. Uczeń zapamiętuje obraz graficzny wyrazu jako całość a następnie reprodukuje go w poprawnej postaci. Tego typu ćwiczenia stosuje się u dzieci młodszych ze względu na ich predyspozycje.
Pisanie z pamięci to pośrednia forma między przepisywanie a pisaniem ze słuchu. Polega ona na zapamiętywaniu obrazu graficznego pojedynczego wyrazu lub zdania, które następnie zapisuje z pamięci. Wyobrażenia, które powstają w trakcie pisania z pamięci (wzrokowe, słuchowe i ruchowe) rozwijają spostrzegawczość, uwagę oraz świadomość ortograficzną.

Pisanie z pamięci obejmuje dwa etapy czynności:

• pierwszy polega na przygotowaniu problemu ortograficznego (a więc odczytaniu i omówieniu występujących trudności ortograficznych) przez nauczyciela i uczniów;
• drugi etap to zapisanie zapamiętanego tekstu przez uczniów, następnie sprawdzenie go i ewentualna korekta.

Przed przystąpieniem do pisania należy uprzedzić uczniów, aby zwracali uwagę na występujące trudności.
Pisanie ze słuchu czyli dyktando to ćwiczenie, które ma na celu usłyszenie słowa mówionego przez nauczyciela, następnie rozłożenie go na dźwięki i przyporządkowaniu odpowiednich znaków graficznych, a następnie zapisanie go.

W procesie nauczania ortografii występują następujące rodzaje dyktand:

• dyktando wprowadzające
• dyktando utrwalające
• dyktando sprawdzające.

Pierwszy polega na przygotowaniu problemu ortograficznego (a więc odczytaniu i omówieniu występujących trudności ortograficznych) przez nauczyciela i uczniów;
Drugi etap to zapisanie zapamiętanego tekstu przez uczniów, następnie sprawdzenie go i ewentualna korekta.

Źródło: U. Strzelczyk: Możliwości zastosowania algorytmów w początkowym nauczaniu ortografii. Katowice, 1989, s. 18.